Choroba Hashimoto, zwana inaczej przewlekłym limfocytowym zapaleniem tarczycy, jest chorobą o podłożu autoimmunologicznym. Oznacza to, że układ immunologiczny człowieka atakuje własne komórki, w tym wypadku komórki tarczycy. Powoduje to uszkodzenie narządu, niekiedy znaczne zmniejszenie jego objętości oraz prowadzi do obniżenia wydzielania hormonów tarczycowych.
Objawy choroby Hashimoto
Objawy choroby nie są specyficzne. Zaobserwować można:
- zmęczenie,
- wzrost masy ciała i problem ze schudnięciem,
- zaburzenia miesiączkowania u kobiet,
- zatrzymywanie wody w organizmie,
- zaparcia,
- wypadanie włosów,
- kruche i łamliwe paznokcie,
- bladą skórę,
- ochrypły głos,
- osłabienie, ból mięśni, stawów,
- myśli depresyjne,
- zaburzenia pamięci i koncentracji,
- trudność w utrzymaniu ciąży.
Badania w kierunku diagnostyki choroby Hashimoto obejmują:
- badanie hormonu tyreotropowego TSH
- badanie tyroksyny wolnej fT4
- badanie wolnej trijodotyroniny fT3
- badanie przeciwciał skierowanych przeciwko peroksydazie tarczycowej, w skrócie anty TPO
- badanie przeciwciał skierowanych przeciwko tyreoglobulinie, anty TG
- USG tarczycy
Interpretacją badań i diagnostyką choroby zajmuje się lekarz endokrynolog, nie dietetyk. To lekarz jest w stanie ocenić wartości poszczególnych hormonów oraz USG tarczycy, a następnie dobrać odpowiednie leczenie farmakologiczne, jeśli takie będzie konieczne na danym etapie choroby. Co ważne, chorzy z Hashimoto nie powinni porównywać swoich wyników, ponieważ jeden pacjent przy danym rozstawie hormonów może czuć się dobrze, natomiast inna osoba przy takich samych wynikach będzie odczuwała zmęczenie, senność, zatrzymanie wody w organizmie, rozdrażnienie.
Dietetyk prowadzi pacjenta w kierunku odpowiedniego modelu żywienia. I na tym skupimy się w następnej części artykułu.
Dieta w chorobie Hashimoto
Nie ma jednej diety rekomendowanej w chorobie Hashimoto. Plan żywieniowy powinien być dobrany indywidualnie. Niektórym osobom pomoże ograniczenie cukrów prostych i innych prozapalnych składników diety. Natomiast inne będą musiały podejść bardziej restrykcyjnie do swojego sposobu odżywiania i być może zastosować dalsze eliminacje.
Jak wcześniej zostało wspomniane, w chorobie Hashimoto pacjenci mogą zmagać się z nadmierną masą ciała, problemem jest również schudnięcie. Ważna jest odpowiednio dobrana kaloryczność diety, rozkład makroskładników oraz odpowiednia podaż poszczególnych witamin i składników mineralnych. Niektóre z nich w zapaleniu tarczycy mają szczególne znacznie.
Przez długi czas tłuszcz w diecie był obwiniany o rozwój chorób sercowo-naczyniowych, rozwój otyłości oraz innych schorzeń przewlekłych. Obecnie to spojrzenie zmienia się i wiemy, że do prawidłowego funkcjonowania organizmu tłuszcz jest potrzebny. W Hashimoto diety niskotłuszczowe nie są zalecane. Kluczowy jest wybór odpowiedniego rodzaju tłuszczu. Należy unikać kwasów tłuszczowych typu trans. Znajdziemy je w żywności przetworzonej, w gotowych daniach typu instant, w ciastkach, wyrobach cukierniczych, żywności typu fas food, frytkach, chipsach. Warto ograniczyć kwasy tłuszczowe nasycone w diecie (tłuste mięso, tłuste wędliny, kiełbasy, tłusty nabiał, olej kokosowy) na korzyść kwasów jednonienasyconych. Rekomendowane jest także zwiększenie udziału wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega 3. Te pierwsze znajdziemy w oliwie z oliwek, oleju rzepakowym, oliwkach, orzechach makadamia, nerkowca, migdałach, awokado. Kwasy omega 3 występują w rybach morskich, siemieniu lnianym, orzechach włoskich, oleju lnianym, soi.
Aminokwas tyrozyna jest niezbędny do syntezy hormonów tarczycowych. Znajduje się w mięsie, jajkach, produktach mlecznych, strączkach i orzechach. Zalecana ilość białka w diecie wynosi 15-25% całkowitej energii z diety. Rozpiętość jest dość duża i powinna być ustalona indywidualnie dla każdej osoby z przewlekłym zapaleniem tarczycy.
W diecie szczególnie istotne są węglowodany złożone. W chorobach tarczycy podkreśla się znaczenie diety naturalnej, jak najmniej przetworzonej i ubogiej w cukry proste.
Dieta bez laktozy
Laktoza należy do węglowodanów łatwo fermentujących. Osoby z chorobą Hashimoto często cierpią na nietolerancje laktozy i wówczas należy wyeliminować wspomniany cukier, ponieważ może dochodzić do zaburzenia wchłaniania podawanych z zewnątrz hormonów tarczycy. Dieta bez laktozy pomoże wówczas zminimalizować nieprzyjemne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. W produktach mlecznych problematyczna również może być kazeina, czyli białko mleka krowiego. Jeżeli nie jest tolerowana, w takiej sytuacji również zaleca się wyeliminować produkty, w których to białko może się znaleźć.
Czy trzeba eliminować gluten?
Choroba Hashimoto może współwystępować z celiakią i wówczas zalecane jest wyeliminowanie na stałe glutenu z diety. Na chwilę obecną nie ma natomiast dowodów, że dieta bezglutenowa u osób z Hashimoto bez stwierdzonej celiakii lub innej nietolerancji glutenu, korzystnie wpłynie na przebieg choroby.
Jeżeli wprowadzamy dietę eliminacyjną „na wszelki wypadek” i nie potrafimy jej prawidłowo zbilansować, może to przynieść więcej szkody niż pożytku. Gotowe produkty bezglutenowe zawierają dużo nasyconych kwasów tłuszczowych, cukru i sodu. U osób na takiej diecie obserwuje się zbyt małe spożycie kwasu foliowego, witamin z gr. B, magnezu, żelaza, cynku, błonnika pokarmowego, wyższy IG takiej diety.
Jeżeli zamienimy dotychczas spożywane zboża glutenowe, takie jak pszenica, żyto, jęczmień, owies na ryż do każdego posiłku, wówczas narazimy się na wspomniane niedobory pokarmowe. Duże spożycie ryżu powoduje również wyższe stężenie arsenu w organizmie, który odkłada się w tkankach i wpływa niekorzystnie na stan zdrowia.
Zalecenia dietetyczne dla osób chorych na Hashimoto
Lektyny są to glikoproteiny będące naturalnym składnikiem diety. Występują w nasionach roślin strączkowych, zbożach, niektórych owocach i warzywach, np. truskawkach, śliwkach, jabłkach, melonie, pomidorach, ziemniakach, marchwi, czosnku. Można znaleźć wzmianki o tym, że lektyny zaburzają pracę układu immunologicznego i wzmagają stany zapalne w organizmie, mają szkodliwe działanie na przewód pokarmowy, a konkretnie na kosmki jelitowe. Znajdziemy również dane mówiące, że moczenie a następnie gotowanie nasion roślin strączkowych eliminuje większość lektyn. Nie ma jednego modelu żywienia w Hashimoto, wobec czego warto sprawdzić indywidualną reakcję organizmu i dobrać dietę w oparciu o to, jak układ immunologiczny danej osoby reaguje na lektyny, jak zmienia się samopoczucie i wyniki hormonów tarczycy.
Goitrogeny są to związki występujące w warzywach krzyżowych, takich jak kapusta, brokuł, kalafior, jarmuż, brukselka oraz w rzodkiewce, rzepie, kapuście pekińskiej chrzanie. Goitrogeny zaliczane są do związków antyodżywczych, ponieważ blokują wchłanianie jodu i w konsekwencji syntezę hormonów tarczycowych, w skład których wchodzi jod. Powyższe warzywa są jednak korzystne dla zdrowia i nie ma potrzeby całkowitej rezygnacji z ich spożycia. Niekorzystne działanie antyodżywcze goitrogenów zniesiemy poprzez gotowanie warzyw. Osobom z chorobami tarczycy nie zaleca się spożywanie więcej niż pół kilograma roślin krzyżowych, zatem ugotowana młoda kapusta z koperkiem do obiadu czy kilka różyczek brokuła w sałatce nie będzie szkodzić tarczycy.
Kolejnym związkiem ograniczającym wchłanianie jodu są izoflawony. Są to fitoestrogeny występujące w dużych ilościach w ziarnach soi, ale obecne są także w mniejszym stopniu w soczewicy, fasoli, grochu, bobie. Mogą one blokować działanie peroksydazy tarczycowej (TPO), ważnego enzymu biorącego udział w syntezie hormonów tarczycy. Ponadto soja wpływa na stężenie hormonu tyreotropowego przysadki (TSH). Osoby z chorobami tarczycy nie muszą wykluczać soi. Powinny natomiast zachować ostrożność i przy regularnym spożyciu dań
z soją, kontrolować poziom hormonu TSH.
Zaleca się zachować przerwę przynajmniej 4 godziny od momentu przyjęcia lewotyroksyny do momentu spożycia posiłku zawierającego soję, aby nie zaburzać działania leku.
W naszej szerokości geograficznej suplementacja witaminą D3 jest konieczna we wszystkich grupach wiekowych od września do końca kwietnia lub przez cały rok, jeśli synteza skórna tej witaminy jest niewystarczająca. Osoby, które latem przez większość dnia przebywają w pomieszczeniu zamkniętym powinny przyjmować tę witaminę przez cały rok. Dawkę powinien ustalić lekarz, zależy ona od: wieku, masy ciała, stanu fizjologicznego, chorób współistniejących.
W wielu chorobach autoimmunologicznych, w tym w Hashimoto stwierdza się niedobór witaminy D3. Biorąc pod uwagę fakt, że witamina D3 wpływa na układ immunologiczny, kluczowe jest zadbanie o jej odpowiedni poziom w organizmie i kontrolne badania szczególnie u osób z limfocytowym zapaleniem tarczycy.
W żywności znajdziemy ją w tłustych rybach, podrobach, żółtku jaja. Należy podkreślić, że pokarm nie jest wystarczającym źródłem witaminy D3 w żadnej grupie wiekowej.
Deficyt cynku w organizmie powoduje wzrost stężenia tyreoliberyny, tyreotropiny, przeciwciał anty TPO i anty TG oraz powoduje spadek hormonów tarczycy T3 i T4, w konsekwencji pogłębienie problemu z niedoczynnością tarczycy. Źródła pokarmowe cynku to: wątróbka, jaja, strączki, pestki dyni, kakao, kasza gryczana, produkty pełnoziarniste, orzechy. Dobrych źródeł tego składnika mineralnego najlepiej nie łączyć z produktami dostarczającymi kwas szczawiowy, fitynowy, duże ilości błonnika pokarmowego, miedzi i żelaza, gdyż mogą utrudniać jego absorpcję.
Przy niedoborze żelaza w organizmie zmniejsza się konwersja T4 do T3, wydzielanie TSH jest zwiększone i wrasta ilość przeciwciał przeciwtarczycowych. Osoby z Hashimoto odczuwają więc pogorszenie samopoczucia. Niedobory żelaza mogą być wynikiem stosowania niezdrowej przetworzonej diety. U osób z limfocytowym zapaleniem tarczycy obserwuje się ponadto niedobór kwasu solnego, zaburzenie wydzielania enzymów trawiennych, problem z trawieniem i w konsekwencji z przyswajaniem składników odżywczych z diety, w tym żelaza. Jeżeli podejrzewamy u siebie niedobór żelaza należy najpierw wykonać badanie stężenia ferrytyny w organizmie. Ferrytna jest białkiem wiążącym żelazo i chroniącym również przed jego szkodliwym działaniem. Należy bowiem podkreślić, że nadmiar tego składnika mineralnego jest równie niebezpieczny co niedobór i nigdy nie należy suplementować Fe bez wcześniejszego oznaczenia.
Jod jest minerałem, który zawarty jest w dwóch hormonach tarczycy- tyroksynie i trijodotyroninie. Jest niezbędny do prawidłowej pracy tego gruczołu. Zarówno nadmiar jak i niedoboru jodu jest niebezpieczny dla zdrowia, a jego symptomy są różne w zależności od tego w jakim wieku występuje niedobór i jak długo trwał. Ważna jest zatem odpowiednia podaż, nie powinien być przyjmowany profilaktycznie, lecz wyłącznie ze wskazań lekarskich. W kontekście pracy tarczycy, nadmiar jodu może prowadzić do wzrostu przeciwciał anty TPO i anty TG oraz wzrostu TSH, w konsekwencji do zaostrzenia choroby Hashimoto.
Szczególnie groźny dla zdrowia będzie nadmiar jodu przy niedoborze selenu. Ten drugi składnik mineralny jest gromadzony w tarczycy, ale również w wątrobie, nerkach i mięśniach. Selen jest składnikiem enzymów odpowiedzialnych za przekształcenie tyroksyny do aktywnej formy trijodotyroniny. Jest odpowiedzialny także za rozkład już zbędnych hormonów tarczycy. Jeżeli zostanie stwierdzony jego niedobór w organizmie, wówczas zalecana jest suplementacja. Dawka powinna być dobrana w zależności od płci oraz stwierdzonego stopnia niedoboru. Dodatkowo dietę można wzbogacić o produkty będące źródłem selenu: orzechy (głównie brazylijskie), płatki, kasze, owoce morza i ryby, mięso, jaja.
Jakie produkty warto wyeliminować z diety?
Unikanie produktów prozapalnych, zadbanie o odpowiednią ilość w diecie żywności o działaniu antyoksydacyjnym (warzywa, owoce, zioła, przyprawy) to właściwy kierunek w przypadku zdiagnozowanej choroby Hashimoto. Zaleca się unikanie żywności przetworzonej, cukru i słodyczy, niezdrowych tłuszczy trans, alkoholu, żywności typu fast food. Są to produkty, które każdy z nas powinien eliminować. Nie oznacza to, że nie mogą pojawić w diecie nigdy. W prawidłowych nawykach żywieniowych chodzi bowiem o wypracowanie zdrowej relacji z jedzeniem. I tak jeżeli paczka ciastek „wpadnie” do diety od czasu do czasu, nie spowoduje to zniszczenia komórek tarczycy i nie pogorszy wyników badań. Jednak regularne spożywanie przetworzonej żywności, będzie miało swój skutek zdrowotny w bliższej lub dalszej przyszłości.
Przygotowała: Agnieszka Kula Dietetyk Get Fit Catering